NGUYỄN THÚC CHUYÊN

Ông đồ Nghệ xưa kia đều là con nhà nghèo, sống thanh đạm theo nếp nhà Nho. Mỗi lần ông ra Bắc hay vào Nam tìm chỗ "ngồi nơi" (gia sư) truyền bá chữ nghĩa thánh hiền cho thiên hạ, ngoài tay nải gói áo quần và mấy quyển sách mang quàng bên vai, ông còn đem theo một "con cá gỗ". Đến bữa, trên con đường thiên lý dài vạn dặm, ông ghé vào một cái quán bên đường, mua một tô cơm và một ít nước mắm, xong lấy "con cá gỗ" trong người ra bỏ vào bát nước mắm. Con cá đã được phết một lớp sơn dầu mỏng, bỏ vào bát nước mắm trông như cá rán. Cơm ăn hết, bát nước mắm vơi. Cá vẫn hoàn cá! Chuyện kể là vậy, ấy thế mà hàng thế kỷ ông đồ Nghệ chịu "oan" mang tiếng cười là hà tiện, keo kiệt, bủn xỉn... Thế nhưng ít ai trông thấy "con cá gỗ" hình dáng nó ra sao cả! Gần đây, nhà nghiên cứu văn học dân gian Đặng Mai Hồng ở Đồng Hới (Quảng Bình) cho biết bà còn sở hữu hai "con cá gỗ", được khắc chạm tinh vi, một con trên mình khắc chữ "Lộc", con kia chạm chữ "Tài" và một bức tranh khắc gỗ vẽ hình con cá đang vượt thác, phía dưới có 4 chữ Hán: "Ngư khiếu Long Môn" (cá kêu cửa rồng) một biểu tượng của thi cử hồi xưa, ước mơ được đỗ đạt cao. Theo bà Mai Hồng thì đây là gia bảo của nhà chồng, họ Cao ở huyện Quảng Trạch (Quảng Bình). Từ xa xưa cụ cố nhà họ Cao đã đón mời một ông đồ xứ Nghệ vào dạy học cho con cháu. Cụ đồ đã mang theo hai "con cá gỗ" và bức tranh vào. Sau hai mươi năm làm thầy đồ dạy ở vùng sơn cước Quảng Trạch, cụ đồ xưa về quê dưỡng tuổi già. Lúc chia tay lên đường, cụ đồ đã tặng gia đình họ Cao hai "con cá gỗ" và bức tranh để lưu niệm. Ngoài bà ra, ở thành phố Vinh còn có ông Đào Tam Tỉnh, giám đốc Thư viện Nghệ An, cũng sưu tầm được một con "cá gỗ" màu sẫm, trên thân mình con cá cũng có khắc chữ "Lộc" (chữ Hán).

Chuyện về những "con cá gỗ" sưu tầm được, đặt ra cho chúng ta