Vi vu nghề xe Trâu
VŨ HÀO
Nghề xe trâu bây giờ cũng khá lắm chứ, không giàu nhưng đã hết nghèo khổ, tháng kiếm vài triệu như chơi - anh Nguyễn Hoàng - Chủ tịch xã Vinh An nói với tôi. Thì ra, sau khi xe công nông bị cấm hẳn, xe trâu rất cần thiết vì nhu cầu vận chuyển ở các vùng nông thôn ngày càng tăng cao. Những chủ xe công nông có khả năng lên đời xe ô tô chẳng có bao nhiêu, nên người ta lập tức nghĩ ngay đến những chiếc xe trâu thuở nào. Vậy là những phần việc của xe công nông ngày trước đang trở thành công việc kiếm tiền của những chiếc xe trâu bây giờ. Giá trâu lên vùn vụt.
Tôi cùng người học trò cũ, anh Nguyễn Văn Hy ở thôn Hà Úc xã Vinh An (huyện Phú Vang, TT Huế) vừa thong thả lái chiếc xe trâu chở đầy gạch vừa trò chuyện: " Em chạy xe trâu đã 18 năm, lúc xe cọc cạch ra đời, vì "thất nghiệp" đã định bán nó nhưng người ta trả mua chỉ có 2,5 triệu đồng nên em giữ lại. May quá chứ nếu không bây giờ mua lại 1 con trâu như nó phải mất đến 10 triệu đồng. Trâu lên giá vùn vụt như vậy nhưng hiện nay nhiều người sắm xe trâu lắm, vì từ khi không còn xe công nông công việc "ngập đầu". Chỉ chở cát sạn, vật liệu xây dựng mỗi tháng em cũng được 3 triệu đồng. Tài xế xe trâu không cần có bằng lái thầy ạ, nên khi ông chồng bận thì bà vợ hay con cái cũng chạy xe được." Lái
xe trâu chỉ cần học vài miếng nghề là : Tắc (stop) - Rì (chậm lại) - Hò (tiến lên) …
Anh Võ Anh, một lái trâu, bò chuyên nghiệp từ những năm đầu giải phóng ở thị trấn Phú Đa cho biết: "Trâu kéo phải được mua từ các tỉnh Tây Nguyên vì giống trâu ở các vùng ấy thường rất tốt, đa số chúng đều vạm vỡ, con nào cũng nặng trên 2 tạ và chúng có sức chịu đựng rất bền dưới thời tiết nắng nóng. Nhưng do quen tự do theo kiểu nuôi thả nên khi đưa về phải huấn luyện thì chúng mới kéo xe được. Cách huấn luyện cho trâu cũng đơn giản thôi. Khi mua về, cột chặt đầu trâu vào một cái cây rồi lấy một sợi thép lớn xỏ qua mũi nó, quấn lại thành một cái vòng. Khi vết thương ở mũi trâu lành rồi thì cột vào đó một cái dây và nó sẽ là chiếc dây cương để điều khiển con trâu. Nghề xe trâu dễ làm nên nhiều gia đình bỏ nghề nông, xoay xở 7 - 10 triệu đồng để mua trâu về kéo xe..
Ngồi lai rai với tôi gọi là ăn tết "Tây", anh Khánh ở thôn An Bằng nói về cái "phương tiện giao thông" đang là nguồn thu nhập chính của gia đình mình: Một con trâu cộ tự nó có thể tự lấy sừng hất gọng tra vào lưng và khi xong việc có thể tự tháo gọng mà không cần chủ giúp. Và nó mạnh lắm, chở đầy một xe đá chẻ nặng hàng tấn vào mùa mưa, nước ngập nhưng nó cứ đi phăng phăng. Và nhân dịp cuối năm, anh Khánh đã kể cho tôi nghe tục lệ cúng trâu xe của các gia đình làm nghề xe trâu như anh: Trước ngày ba mươi tết, trâu xe được tắm gội sạch sẽ. Chủ nhà đưa nó ra bắt nó nằm xuống, dùng vỏ dừa cọ xát vào lưng, vào đầu. Sau đó trước ba mươi tết những bó cỏ non cũng được cắt về để trâu xe "ăn tết". Đến sáng mồng một trâu xe được mừng tuổi, khi đó cả nhà dậy sớm, chủ nhà bày ra một mâm cỗ thịnh soạn để cúng thần linh, cô hồn cầu cho trâu xe được khỏe mạnh. Một mâm cỗ khác được đặt trước cửa chuồng trâu để cúng "Thần chuồng". Trên mâm cỗ này có đặt một mảnh giấy óng ánh gọi là giấy vàng bạc. Cúng lễ xong, chủ nhà dán tờ giấy vàng bạc đó vào giữa đôi sừng trâu. Dán giấy vàng bạc xong chủ nhà lấy một miếng bánh chưng, gói vào cỏ non chia cho trâu xe ăn. Nhiều vị chủ nhà còn chơi sang cho trâu xe uống bia hơi trong ngày Tết để lấy hên… Ba ngày Tết các chủ trâu xe đều mua tranh thờ "con trâu" của làng Sình để treo trước cổng chuồng trâu.
Vùng duyên hải Thừa Thiên Huế đã có nghề xe trâu từ những năm 70 khi tôi còn làm hiệu trưởng trường THCS ở đây. Ngày đó khó khăn nhất là tìm bánh xe ô tô cũ để làm xe trâu kéo, giá cái lốp ô tô cũ thấp nhất là 2 chỉ vàng. Gia đình sắm xe trâu, không chỉ phụ nữ mà cả trẻ em cũng "nhảy" vào nghề phụ xe như chăn trâu, cắt cỏ… Một bao cỏ non khoảng một tạ cắt từ xã Vinh Phú chở sang vùng biển bán được 10 ngàn đồng, nhiều gia đình đi cắt cỏ bán cho các chủ xe trâu cũng sống qua ngày.
Bước sang cái năm Kỷ Sửu này, mới biết con trâu không chỉ là đầu cơ nghiệp của người nông dân, nó còn là cái cần câu cơm của nhiều gia đình ở vùng duyên hải Thừa Thiên Huế.
V.H