Đôi chuyện về con mèo
TRẦN HOÀNG
Từ thuở ấu thơ, các cậu bé, cô bé ở các làng quê, không mấy em là không biết đến bài ca dao quen thuộc sau:
Con mèo mà trèo cây cau,
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà
Chú chuột đi chợ đường xa,
Mua mắm, mua muối giỗ cha con mèo.
Mèo là con vật được nuôi trong nhiều gia đình ở nông thôn và cả ở thành thị nữa. Nó gần gũi, thân quen với con người, nhất là đối với trẻ em và những người già cả. Nhưng hiểu về nguồn gốc, về tập tính, về cái hay, cái dở của nó… thì không phải ai cũng rành rọt, cũng biết một cách thấu đáo.
1. Các nhà khoa học tự nhiên xếp mèo vào… "họ mèo" (Felidao)! Cùng "họ" với nó, ở Việt
Ở nước Anh, con mèo cũng rất được mọi người quý mến. Các thiếu nữ thủ đô Luân Đôn rất thích mèo, đi đâu cũng ôm mèo đi theo. Vào thế kỷ thứ X, trong hình luật xứ Gan có ghi: Nếu ai giết (hoặc ăn cắp) một con mèo của người khác thì bị tòa phạt phải bồi thường một con cừu…
2. Mèo là con vật giỏi việc săn bắt chuột nhờ nó có các giác quan rất tốt. Mắt mèo đại tinh; con ngươi của mắt có thể co giãn tùy theo ánh sáng. Nhờ vậy mà trong đêm tối, mèo có thể nhìn rõ mọi vật. Tai mèo rất thính, giúp nó nhận ra tiếng chân chạy của một con chuột nhắt cách xa 14 mét. Thêm vào đó, râu mèo cũng là cơ quan xúc giác vô cùng ích dụng. Đang ngủ lơ mơ, chỉ cần một cái đụng nhẹ vào râu là mèo có thể bừng dậy ngay. Bị cắt hết râu, mèo sẽ mất đi sự tinh nhạy vốn có của nó. Mắt tinh, mũi thính, mèo lại có móng vuốt rất sắc, có lớp đệm ở bốn chân rất dày … Ca dao xưa có bài miêu tả con mèo khá hay :
Con mèo, con mẻo, con meo
Ai dạy mày trèo, mày chẳng dạy tao ?
Mắt mi xanh sáng như sao
Móng mi bén ngót, tiếng ngao dậy trời.
Tất cả các cái đó giúp cho mèo rất dễ dàng trong việc săn bắt chuột. Với tài leo trèo, với bước chân êm ái, nhẹ nhàng, mèo có thể đi khắp nơi, khắp chốn, từ trong nhà ra đến sân vườn, bất kể đó là gác cao - hay rãnh sâu để săn mồi. Nó thường lặng lẽ thu mình trong bóng tối, nơi gầm giường, gầm phản, hoặc góc nhà, xó bếp… và kiên trì rình bắt chuột không biết mệt mỏi.
Con mèo, con mẻo, con meo
Vồ con chuột nhắt nhảy leo xà nhà.
Người ta đã tính rằng, những năm nhiều chuột, một con mèo có thể ăn đến 20 con chuột nhắt mỗi ngày. Những năm ít chuột, nó cũng giúp con người tiêu diệt đến hơn 3600 con vật phá hoại mùa màng mà ai cũng ghét. Ngoài ra, mèo còn bắt cả gián, châu chấu và một vài loài rắn độc nhỏ nữa.
Con mèo quả là con vật ích dụng. Hơn nữa nó lại rất sạch sẽ. Khi đi "vệ sinh" xong, bao giờ mèo cũng cào đất, tro hoặc rơm rác lấp phân lại. Nó có thể bỏ ra nhiều thời gian để ngồi liếm lông, "chải tóc" cho mượt mà. Chính vì những lẽ trên mà con mèo được con người yêu quý. Trẻ em thích đùa giỡn với mèo. Các bà già tuổi cao, sức yếu, lúc cô đơn cũng thường muốn có con mèo làm bè bạn. Không ít gia đình khi chuyển nhà, dời nhà từ xóm này qua thôn khác, quên mang theo con mèo, thì chỉ ít ngày sau nó cũng tìm về được với chủ nó ở nơi cư trú mới của gia đình. Tuy nhiên, con mèo có điểm yếu là kém chịu rét. Vì vậy nó hay quanh quẩn bên bếp lửa hay rúc vào chăn ngủ với người mỗi mùa Đông, tháng giá, thích sưởi nắng mỗi buổi sớm mai.
3. Ở nước ta con mèo cũng đã làm bạn với các gia đình từ lâu đời. Nó đã xuất hiện trong nhiều câu tục ngữ, ca dao, trong một số truyện kể và cả trong tranh, tượng nữa. Mèo vàng, mèo đen, mèo mướp, mèo tam thể, những tên gọi khác nhau ấy là xuất phát từ cách phân loại giống mèo căn cứ vào màu sắc của bộ lông mèo. Nhưng dù là loại mèo nào thì nó cũng là con vật có ích, giúp con người đắc lực trong việc tiêu trừ các hiểm họa do loài chuột mang đến. Hơn nữa nuôi mèo lại không tốn kém gì nhiều. Thịt mèo đen (cũng như thịt gà đen) được xem là một món ăn bổ dưỡng, một thứ thuốc chữa bệnh. Hẳn là vì thế mà không mấy gia đình, không mấy ai là không cưng chiều con mèo. Nếu nó có nhỡ ăn vụng con cá, miếng thịt thì người ta cũng chỉ đánh nhẹ nó mấy roi để răn đe nó mà thôi. Hai bữa sáng chiều, gia đình ăn cơm, con mèo được ngồi bên cạnh. Nó được con người cho ăn cơm trong một cái bát (hoặc đĩa riêng) chứ không đổ dưới nền nhà như cho chó ăn. Cơm cho mèo dù chỉ dăm ba thìa nhưng thường được rưới thêm chút nước kho cá, thịt hoặc dằm vài miếng cá nhỏ.
Yêu quý con mèo là vậy, nhưng trong văn học, nghệ thuật dân gian, nhiều trường hợp con mèo lại trở thành con vật biểu trưng của sự ranh mãnh, quỷ quái, láu lỉnh… Các chuyện "Mèo dạy hổ", "Tại sao chó mèo ghét nhau", các bài ca dao "Con mèo, con mẻo, con meo…", "Con mèo đập vỡ nồi rang…", "Con mèo mà trèo cây cau", các câu tục ngữ, thành ngữ: "Mèo già hóa cáo", "Mèo mả, gà đồng", "Dấu như mèo giấu cứt" v.v… là những ví dụ tiêu biểu. Giáo sư Trần Quốc Vượng trong bài viết "Tản mạn chung quanh chuyện chú mèo" cho rằng: Khi nhận thức về giống mèo, người Việt
T. H
