Sức mạnh dân tộc
NGUYỄN KHẮC PHÊ
(NHÀ VĂN)
Cuốn sách "Những người trong Hoàng tộc nhà Nguyễn đi theo Cụ Hồ" do tiến sĩ Nguyễn Văn Khoan, một chuyên gia nghiên cứu lịch sử chủ biên, đã được phát hành rộng rãi khắp trong Nam ngoài Bắc; và đặc biệt, nhóm biên soạn, qua Sở Giáo dục & Đào tạo Thừa Thiên Huế, đã gửi tặng sách đến các trường Trung học phổ thông trong tỉnh. Đây là một cuốn sách tham khảo về lịch sử bổ ích không chỉ đối với những người trong ngành giáo dục.
Cuốn sách có trên năm chục bài viết của nhiều tên tuổi như Lê Văn Hiến, Tôn Thất Tùng, Bửu Tiến, Phùng Quán, Nguyễn Duy, Nguyễn Khoa Bội Lan, Nguyễn Thị Cẩm Thạnh, Nguyễn Khắc Mai, Nguyễn Ngọc Toản, Tương Lai… Những chuyện "người thật việc thật", những bình luận, suy tư của người trong cuộc và những nhà sử học, nhà văn, nhà báo… bổ sung, đan dệt với nhau, tạo nên một cuốn sách "ngoài chính sử" rất sinh động và bổ ích. Hầu hết là chuyện cũ, những chuyện từ ngày khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà 65 năm trước đến cuộc trường chinh 9 năm chống thực dân Pháp - nhiều bài đã in trên sách báo, nhưng tập hợp lại, gây ấn tượng mạnh và đặt ra một vấn đề thật có ý nghĩa. Trong cuộc cách mạng trên đất nước ta hơn nửa thế kỷ qua, những người nghèo khổ, công nhân và nông dân "đi theo Cụ Hồ" là điều tất nhiên, vì "họ được cả thế giới mà chỉ mất xiềng xích". Đằng này, rất nhiều người đang "hưởng lộc" của chế độ cũ, có một cuộc sống giàu sang trong nhung lụa, vậy mà thoáng chốc, như có phép thần, họ từ bỏ tất cả để đi theo cách mạng, "theo Cụ Hồ"! Hẳn là phải có cái "lý", cái "cớ" gì đây sâu xa và linh thiêng nữa…
Điều "kỳ lạ" này không chỉ xảy ra với "những người trong Hoàng tộc nhà Nguyễn". Với cái nhìn toàn cục và khiêm tốn, "Nhóm biên soạn" trong "Lời nói đầu" đã dẫn ra nhiều họ tộc giàu sang ở khắp đất nước đã sớm đứng về phía cách mạng, đóng góp nhiều của cải cho kháng chiến như gia đình ông Trịnh Văn Bô - Hoàng Thị Minh Hồ và gia tộc cụ Hoàng Đạo Thuý ở Hà Nội; Hải Phòng có gia đình Hoàng Đình Độc; Nha Trang, Quy Nhơn có gia đình các ông Phạm Ngọc Thọ (thân sinh bác sĩ Phạm Ngọc Thạch), ông Trương Gia Mô; ở Nam Bộ là họ hàng các ông Huỳnh Văn Tiểng, Huỳnh Văn Nghệ; Nghệ Tĩnh có gia đình Nguyễn Thúc Canh, Nguyễn Thị Giáo-Hà Huy Tập…
Ở Huế thì những tên tuổi như thế rất nhiều. Ngay trong buổi gặp mặt thân tình với một số người đã đóng góp làm nên cuốn sách tại căn nhà ở bên kia Đập Đá trên con đường về "thôn Vĩ" nổi tiếng với bài thơ của Hàn Mặc Tử mà tôi may mắn được tham dự, tôi đã được gặp những con người như thế.
Gần gũi, ngay trước mặt tôi hôm ấy là anh Vĩnh Mẫn, người chủ xướng cuộc gặp gỡ. Thân phụ của anh là Bửu Trác, cháu nội vua Hiệp Hoà, từng giữ chức Thống chế nhất phẩm triều đình; vậy nhưng ngay sau cách mạng 1945, Vĩnh Mẫn đã xung phong vào đội liên lạc của Trung đoàn Trần Cao Vân, rồi đi học Trường Lục quân, trở thành chính uỷ "Cửa Việt" - tên một đơn vị trong lực lượng "Đường Hồ Chí Minh" trên biển. Anh trai Vĩnh Mẫn là Vĩnh Tập, người cộng sản trẻ tuổi cùng 16 đồng đội thà bị thiêu cháy, chứ không hàng giặc trong trận đánh không cân sức năm 1946 tại Huế mà nhà văn Phùng Quán đã kể lại trong cuốn "Ba phút sự thật" (NXB Văn nghệ, 2006). Cùng hy sinh còn có Ưng Tuệ, Tôn Thất Xuân đều là con các vị đại thần, Hoàng tộc. Chị ruột anh Vĩnh Mẫn là Băng Tâm ở lại hoạt động nội thành hy sinh, đến nay vẫn chưa tìm được hài cốt!
Hai nhân vật nữa "có mặt" trong tập sách cùng vào Huế dự cuộc gặp mặt hôm ấy là hai chị em Ngọc Toản, Ngọc Trai. Tôi quen nhà văn Ngọc Trai, nguyên Phó Tổng biên tập báo "Văn nghệ" thời anh Nguyễn Văn Bổng và Nguyên Ngọc là Tổng biên tập (nay là Giám đốc Trung tâm trợ giúp người cao tuổi - Hà Nội), nhưng mãi sau này tôi mới hay chị cũng dòng "Tôn Thất" là con một vị Thượng thư. Giáo sư-đại tá-bác sĩ Ngọc Toản (vợ của Trung tướng Cao Văn Khánh) và giáo sư-nhà báo Tương Lai (tên thật là Nguyễn Phước Tương) đều là chị em ruột với chị Ngọc Trai. Con "cụ Thượng" dòng Tôn Thất này còn có liệt sĩ Tôn Thất Long từng tham gia đội quân
Khó có thể kể hết tên tuổi những người trong Hoàng tộc nhà Nguyễn (con-cháu-dâu-rể…) đi theo cách mạng về sau trở nên nổi tiếng. Chúng ta có thể "gặp" trong cuốn sách này các anh hùng Tôn Thất Tùng, Phạm Ngọc Thạch (cháu ngoại cụ Hường Thiết, dòng Tuy Lý Vương), Đặng Văn Ngữ, Tôn Thất Cảnh, Bửu Đoá… rồi Nguyễn Minh Vĩ (Tôn Thất Vĩ), Tôn Thất Dương Kỵ, Tôn Nữ Thị Ninh, Lê Quang Long (cháu ngoại vua Thành Thái)…. Điều đáng nói hơn là họ đi theo cách mạng, "theo Cụ Hồ" khi cách mạng còn "trứng nước", sẵn sàng gánh chịu gian khổ hy sinh, chứ không phải để được "nối tiếng" hay để hưởng bổng lộc. Đại tá-giáo sư-bác sĩ Ngọc Toản trong hồi ký viết cho độc giả là thanh thiếu niên Pháp đã "lý giải" điều "kỳ lạ" này như sau:
"…Chúng tôi thuộc dòng dõi hoàng gia. Giống như nhiều gia đình hoàng tộc Việt
Nói cho đầy đủ thì không chỉ có "lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh", mà bao nhiêu là việc làm cụ thể, bao nhiêu tấm gương cụ thể mới tạo nên được sức hút kỳ diệu ấy. Việc Bộ trưởng Lê Văn Hiến vào Huế ngay sau Cách mạng tháng Tám, theo lệnh Cụ Hồ đến thăm Hoàng hậu Nam Phương, bà Từ Cung, bà Thành Thái và bà Duy Tân, lại trợ cấp hậu hĩ cho các bà là điều hiếm có trong lịch sử cách mạng thế giới. Chính vì thế mà bà Thành Thái đã xúc động thốt lên: "…Chúng tôi quả thật đứng trước một bất ngờ rất lớn! Rất cảm kích!"
Như vậy, có thể nói, điều "kỳ lạ" đã diễn ra nhờ một sự tương hợp - một nguồn mạch trong lành bung nở nhờ gặp được "chính nhân quân tử". Nhà thơ Nguyễn Duy cùng với nhóm làm phim "Đi tìm dấu tích ba vua" cũng đã tìm về nguồn mạch ấy. Ngay từ trước Cách mạng tháng Tám 1945, cho dù bị bọn thực dân o bế, bức hại, cho dù đang ngồi trên ngai vàng, các nhà vua Hàm Nghi, Thành Thái, Duy Tân với tinh thần yêu nước nồng nàn, "thà hy sinh tất cả chứ không chịu làm nô lệ", huống chi những thế hệ sau. Cũng nói về "nguồn mạch trong lành" ấy, giáo sư sử học Đinh Xuân Lâm, trong "Lời giới thiệu" cuốn sách sắp xuất bản này đã dẫn "Báo cáo Chính trị" tại Đại hội Đảng lần thứ 2 (năm 1951) do Hồ Chí Minh đọc: "Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước…"
Chính là với "truyền thống quý báu" ấy, những người trong hoàng tộc nhà Nguyễn cũng như mọi tầng lớp nhân dân đã "đi theo Cụ Hồ", theo ngọn cờ đại nghĩa, ngay từ khi chính quyền cách mạng còn non trẻ với vô vàn thử thách gay go.
65 năm đã qua từ những ngày đầu ấy. Tình thế đất nước hôm nay khác xa ngày ấy một trời một vực nhưng thử thách mới có khi lại phức tạp hơn. "Lũ cướp nước" nhiều khi xâm lăng bằng văn hoá và đầu tư kinh tế. Nạn tham nhũng mà Cụ Hồ gọi là "giặc nội xâm" - thì rất tinh vi, núp dưới nhiều vỏ bọc nên có khi khó tiêu diệt hơn "lũ bán nước" lộ mặt ngày trước. Nhưng khi người lãnh đạo thực sự vì đại nghĩa, thực hiện đúng bài học"Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết - Thành công, thành công, đại thành công" của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được chứng nghiệm trong những ngày đầu xây dựng chính quyền cách mạng, sức mạnh của dân tộc được phát huy thì chúng ta sẽ chiến thắng "mọi sự nguy hiểm, khó khăn" và "tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước" dù chúng núp dưới chiêu bài nào, với hình thức nào.
Những "chuyện cũ" trong cuốn sách này là bài học về tập hợp sức mạnh dân tộc vẫn rất có ý nghĩa trong tiến trình xây dựng Tổ quốc Việt
N.K.P
